اگر از خودتان می‌پرسید مالیات بر ارزش افزوده چیست، باید به صراحت اعلام کنیم که مالیات بر ارزش افزوده به دلیل سادگی و سهولت جمع آوری، به منبع درآمدی برجسته برای دولت‌ها در سراسر جهان تبدیل شده است. در واقع مالیات بر ارزش افزوده، یکی از انواع مالیات بر مصرف است که از مرحله تولید تا توزیع کالا محاسبه و از مصرف کننده دریافت می‌شود. در این مقاله به بررسی مفهوم مالیات بر ارزش افزوده، نحوه محاسبه آن و مشمولان این نوع مالیات می پردازیم؛ پس تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
قبل از پرداختن به سوال مالیات بر ارزش افزوده چیست، درک مفهوم ارزش افزوده (Value Added) مهم است. ارزش افزوده به تفاوت بین هزینه تولید یک محصول یا خدمات و قیمت فروش آن اشاره دارد. به عبارت دیگر ارزشی است که در طی فرآیند تولید و در هر مرحله از آن به محصول اضافه می‌شود. این ارزش در هر مرحله از تولید گرفته تا عرضه کالا انباشته شده و در نتیجه ارزش کلی محصول نهایی به دست می‌آید. برای نشان دادن این مفهوم، اجازه دهید یک صندلی را مثال بزنیم. برای تولید صندلی مراحل مختلفی از جمله طراحی، تهیه و آماده سازی چوب خام، مراحل ساخت و پرداخت صندلی و در نهایت تبدیل آن به یک صندلی آماده برای فروش انجام می‌شود. بنابراین در هر مرحله از تولید، ارزشی به محصول نهایی یعنی صندلی اضافه می‌شود و ارزش کلی آن افزایش پیدا می‌کند.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش افزوده که به عنوان VAT (Value-Added Tax) نیز شناخته می‌شود، نوعی مالیات غیرمستقیم است که بر ارزش افزوده کالاها و خدمات در هر مرحله از تولید اخذ می‌شود. برخلاف مالیات های مستقیم که توسط افراد یا مشاغل مستقیماً از درآمد یا دارایی‌های آن‌ها پرداخت می‌شود، مالیات بر ارزش افزوده در نهایت توسط مصرف کننده نهایی پرداخت می‌شود.
تعریف رسمی مالیات بر ارزش افزوده همانطور که در قانون مالیات بر ارزش افزوده آمده به شرح زیر است: «مالیات بر ارزش افزوده مالیات غیرمستقیمی است که از تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده و ارزش کالاها و خدمات خریداری شده یا وصول شده در یک دوره معین اخذ می‌شود.»
مالیات بر ارزش افزوده یک مالیات غیر تصاعدی است که در هر مرحله از فرآیند واردات، تولید، توزیع و مصرف اعمال می‌شود. با این حال، این مالیات در نهایت از مصرف کننده نهایی جمع آوری می‌شود. این بدان معنی است که تولید کننده یا عرضه کننده مستقیماً مالیات را پرداخت نمی‌کند. در عوض، آن‌ها مالیات بر ارزش افزوده را در قیمت فروش کالا یا خدمات لحاظ کرده و مصرف کننده نهایی آن را به عنوان بخشی از قیمت خرید می‌پردازد.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
به‌طور کلی مالیات بر ارزش افزوده شامل سه دسته تولیدی، درآمدی و مصرفی می‌شود.
تولیدی
در این نوع مالیات ارزش افزوده، مالیات بر فروش کالاهای مصرفی و کالاهای سرمایه‌ای تعلق می‌گیرد. یعنی خرید کالای سرمایه‌ای مشمول هیچ اعتبار مالیاتی نمی‌شود.
مصرفی
در مالیات ارزش افزوده از نوع مصرفی، ماليات بر کالا یا خدمات مصرفی تعلق می‌گیرد. به معنای دیگر سرمایه‌گذاری و استهلاک کالا شامل مالیات نشده و از مصرف کننده دریافت می‌شود.
درآمدی
این نوع مالیات ارزش افزوده بر فروش کالا یا خدمات تعلق می‌گیرد. به معنای دیگر هزینه استهلاک کالا کسر شده و تنها سرمايه گذاری خالص محاسبه می‌شود.
کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده
لیست کامل خدمات و کالاهایی که مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده نمی‌شوند به شرح زیر است:
- کالاها و محصولات کشاورزی فرآوری نشده مانند گیاهان دارویی یا گل و گیه و سبزیجات گلخانه‌ای
- دام و طیور زنده و خوراک آن‌ها
- فرش دستباف و مواد اولیه تولید آن
- صنایع دستی تولیدی
- انواع دارو و واکسن‌ها
- آب مصرفی صنعت کشاورزی
- انواع لبنیات، گوشت، غلات ( براساس فهرست وزارت بهداشت که هر سال اعلام می‌شود)
- کلیه محصولات فرهنگی و مطبوعات (کاغذی و الکترونیکی)
- کالاهای مصرف شخصی با با رعایت سقف تعیین شده که مسافران وارد کشور می‌کنند.
- کلیه خدمات درمانی، تشخیص، پیشگیری، حمایتی و توانبخشی
- خدمات چاپ و انتشار کتاب ( کاغذی یا الکترونیکی)
- خدمات بانکی و بیمه‌ای
- خدمات صندوق‌های قرض‌الحسنه دارای مجوز از بانک مرکزی
- خدمات بازار سرمایه شامل بورس و اوراق بهادار
- خدمات آموزشی و پژوهشی دارای مجوز از مراجع ذیصلاح
- خدمات حمل و نقل درون شهری و برون شهری
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
محاسبه مالیات بر ارزش افزوده بر اساس ارزش افزوده در هر مرحله از تولید انجام می‌گیرد. برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده می‌توان از دو روش تفریقی مستقیم و روش تفریقی غیر مستقیم استفاده کرد. در ادامه با هر دو روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران و جهان آشنا می‌شویم.
روش تفریقی مستقیم
این روش محاسبه در خارج از کشور رواج دارد. در این روش ابتدا لازم است ما به التفاوت خرید و فروش را به دست آورده و عدد به دست آمده را در نرخ مالیات بر ارزش افزوده ضرب کنید. فرمول روش تفریقی مستقیم به شرح زیر است:
(مبلغ کل خرید محصول و یا خدمات) – (مبلغ کل فروش محصول و یا خدمات) × نرخ مالیات بر ارزش افزوده = مالیات متعلقه
روش تفریقی غیر مستقیم
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران به روش تفریقی غیر مستقیم است که به آن روش صورت حسابی یا روش اعتباری نیز می‌گویند. در این روش هر تولید کننده یا شرکت خدماتی باید مالیات بر ارزش افزوده کالای خریداری شده را به فروشنده آن پرداخت کند. بعد از آن و هنگام فروش کالای نهایی خود نیز باید علاوه بر بهای آن کالا، مالیات بر ارزش افزوده آن را از خریدار وصول کند. در نهایت نیز تولید کننده یا شرکت خدماتی برای ارائه مالیات بر ارزش افزوده به سازمان مالیاتی کشور، باید ما به التفاوت مالیات پرداخت شده و دریافت شده را پرداخت کند. در واقع محاسبه مالیات برارزش افزوده از روش تفریقی غیر مستقیم، از فرمول زیر محاسبه می‌شود:
(مالیات و عوارض خرید – مالیات و عوارض فروش ) = مالیات متعلقه
قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده در ایران
در ایران قانون مالیات بر ارزش افزوده ابتدا به صورت آزمایشی در سال 1387 معرفی شد. قانون مصوب جدید در سال 1393 تغییرات قابل توجهی از جمله افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده را به همراه داشت و نرخ اولیه 3 درصدی به تدریج افزایش یافت و طبق قانون جدید به 9 درصد رسید. با این حال، استثنائات و نرخ‌های ویژه برای برخی کالاها و خدمات خاص وجود دارد.
به عنوان مثال، اقلام اساسی خانه مانند گندم و شکر 1 درصد و داروهای کمیاب و کالاهای وارداتی دارای نرخ 2 درصدی هستند. از سوی دیگر، کالاهای خاصی مانند تنباکو و نوشابه دارای نرخ بالاتری هستند، به طوری که سیگار با نرخ ۲۵ درصد و سیگارهای وارداتی با نرخ ۶۵ درصد محاسبه می‌شود.
ثبت نام و اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده
مشاغلی که به آستانه معینی از گردش مالی گردش مالی سالانه آن‌ها از یک آستانه خاص فراتر می‌رود، ملزم به ثبت نام برای مالیات بر ارزش افزوده و ارائه اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده هستند. مهلت ثبت نام و ارائه اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده توسط مقامات مالیاتی هر کشور تعیین می‌شود و در ایران نیز کسب و کارها موظفند اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده را ظرف 15 روز پس از پایان هر فصل و دوره حسابداری ارائه کنند. عدم ثبت یا ارائه اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند منجر به جریمه و برخورد قانونی شود.
جریمه عدم ارسال اظهارنامه ارزش افزوده
همانطور که پیشتر نیز اشاره کردیم، عدم ثبت یا ارائه اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده منجر به برخورد قانونی و پرداخات جریمه از سوی شخص خاطی می‌شود. هرکدام از مواردی که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم، موجب پرداخت جریمه از سوی مشمولان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده می‌شود:
- عدم اقدام مشمولان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده به ثبت نام در سامانه مالیاتی کشور در مهلت تعیین شده.
- عدم صدور صورتحساب به خریدار کالا یا خدمات.
- ثبت نادرست ارزش ریالی کالا یا خدمات در صورتحساب رسمی براساس کد اقتصادی آن کسب و کار.
- عدم تکمیل اطلاعات صورت حساب قانونی.
- عدم تحویل اظهارنامه قانونی.
- عدم پرداخت بدهی یا اقساط در مهلت تعیین شده.
سامانه مالیات بر ارزش افزوده
کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی برای پرداخت مالیات بر ارزش افزوده باید به سامانه مالیات ارزش افزوده به نشانی www.evat.ir مراجعه کنند.
تمامی این اشخاص می‌توانند با مراجعه به این سایت و استفاده از روش خود اظهاری مالیات خود را به صورت الکترونیکی پرداخت کنند. البته لازم به ذکر است که برای ورود به این سایت نیاز به دریافت کد اقتصادی، ثبت نام در این سامانه و مشخص کردن نام کاربری و رمز عبور است.
مزایای مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده مزایای متعددی برای دولت و مشاغل مختلف دارد. برخی از مزایای کلیدی پرداخت مالیات بر ارزش افزوده عبارتند از:
افزایش درآمد برای دولت ها
مالیات بر ارزش افزوده یک منبع درآمد قابل اعتماد و غیر مستقیم برای دولت ها است. دریافت این مالیات‌ها جریان درآمد ثابتی را فراهم می‌کند که کمتر به عوامل خارجی مانند قیمت نفت وابسته است.
سادگی و سهولت جمع‌آوری
مالیات بر ارزش افزوده در مقایسه با سایر مالیات‌ها، مدیریت و وصول نسبتاً ساده‌تری دارد، زیرا در قیمت فروش کالاها و خدمات ادغام می‌شود.
کاهش فرار مالیاتی
ماهیت شفاف مالیات بر ارزش افزوده، فرار مالیاتی را برای مشاغل دشوار کرده، از شیوع تقلب مالیاتی کاسته و از پولشویی جلوگیری می‌کند.
توزیع عادلانه بار مالیاتی
مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی مبتنی بر مصرف است، به این معنی که توسط مصرف کننده نهایی پرداخت می‌شود. این امر توزیع گسترده‌تر بار مالیاتی را در بین افراد جامعه تضمین می‌کند.
در آخر
در این مطلب به سوال پرکاربرد مالیات بر ارزش افزوده چیست، پاسخ دادیم. مالیات بر ارزش افزوده نقش مهمی در ایجاد درآمد برای دولت‌ها و کاهش اتکای آن‌ها به سایر منابع درآمد به خصوص درآمدهای خارجی ایفا می‌کند. با درک مفهوم ارزش افزوده و محاسبه مالیات بر ارزش افزوده، مشاغل می‌توانند به طور مؤثری از مقررات مالیاتی پیروی و به ثبات کلی اقتصادی یک کشور کمک کنند. در این مطلب به صورت جامع و کامل در مورد مالیات بر ارزش افزوده و انواع آن صحبت کردیم و با مزایا و همچنین نحوه محاسبه آن آشنا شدیم. البته اطلاعات ارائه شده در این مطلب فقط برای اطلاع رسانی است و نباید به عنوان مشاوره حقوقی یا مالی تلقی شود. به همین دلیل به شما عزیزان توصیه می‌کنیم برای راهنمایی در مورد تعهدات مالیات بر ارزش افزوده خود با متخصصان این حوزه مشورت کنید.