تراکنش بانکی مشکوک چیست؟

سیستم‌های مالی و بانکی برای ارائه عملکرد شفاف و ایمن با چالش‌های بسیاری روبرو هستند که تراکنش بانکی مشکوک، جزء مهم‌ترین آنهاست. این نوع تراکنش‌‌‌ها در اغلب موارد با هدف پولشویی و فرار مالیاتی انجام می‌شوند و می‌توانند به اقتصاد کشور، سیستم بانکی و مالیاتی لطمه بزنند. بنابراین شناسایی و پیگیری آنها اهمیت بسیاری دارد. در این مقاله به بررسی ویژگی‌های این تراکنش‌ها، روش‌های شناسایی و پیشگیری آنها می‌پردازیم.

تراکنش بانکی مشکوک چیست؟

تراکنش بانکی مشکوک به هرگونه تراکنش مالی گفته می شود که از الگوهای معمول مالی خارج شده و احتمال دارد با فعالیت‌های غیرقانونی مرتبط باشد. این نوع تراکنش‌ها اغلب ویژگی‌هایی دارند که نشان می‌دهد ممکن است با پولشویی، کلاهبرداری سایر جرایم مالی مرتبط باشند. شک و تردید در مورد این تراکنش‌ها به دلیل ماهیت غیرعادی آنها، رفتار طرفین درگیر در معامله یا فقدان توجیه اقتصادی یا قانونی روشن برای آن ایجاد می‌شود. پول‌هایی که از طریق تراکنش مشکوک جا به جا می‌شوند، دو حالت کلی دارند:

• منبع مشخصی ندارند؛ بنابراین به احتمال زیاد از راه‌های غیر قانونی مانند قاچاق بدست آمده‌اند.
• به صورت قانونی بدست آمده‌اند؛ اما برای فرار از مالیات یا مخفی کردن درآمد، مدرکی برای آنها ارائه نشده است.

سقف تراکنش بانکی مشکوک چیست؟

سقف تراکنش مشکوک به مبلغی گفته می‌شود اگر مجموع تراکنش‌های یک حساب بالاتر از آن باشد، آن حساب برای بررسی‌های بیشتر به عنوان یک حساب مشکوک در نظر گرفته می‌شود. سقف تراکنش مشکوک به عنوان یک ابزار نظارتی برای شناسایی فعالیت‌های مالی غیرقانونی به کار می‌رود و با توجه به عوامل مختلفی تعیین می‌شود. فاکتورهای تاثیرگذار بر سقف تراکنش مشکوک عبارتند از نوع حساب، فعالیت مالی مشتری، تغییرات اقتصادی مانند نرخ تورم و… 

به‌عنوان مثال سقف رسیدگی به تراکنش‌های مالی در سال ۱۳۹۴ معادل ۵۰ میلیارد ریال تعیین شده است. این مسئله بدان معناست که اگر گردش حساب بستانکار بالاتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد، مشکوک در نظر گرفته شده و نیاز به بررسی دارد. با این حال توجه داشته باشید که برای محاسبه مجموع تراکنش‌های بانکی بستانکار، ابتدا مبالغ غیرمشکوک مانند سودهای واریزی، حقوق، تسهیلات و یارانه معیشتی کسر می‌شود.

ویژگی‌های تراکنش بانکی مشکوک

تراکنش‌های مشکوک بانکی از یک سری الگوی غیرعادی پیروی می‌کنند و یک یا چند مورد از ویژگی‌های زیر را دارند:

تراکنش‌های بین‌المللی مکرر به کشورهای پرخطر: کشورهایی که قوانین ضد پولشویی ضعیفی دارند. 

تراکنش‌های مکرر با مبالغی که کمی کمتر از حد گزارش‌دهی هستند: این کار ممکن است برای دور زدن سیستم‌های نظارتی انجام شود. 

تغییرات ناگهانی در حجم تراکنش‌ها: افزایش یا کاهش ناگهانی مبلغ تراکنش‌ها بدون دلیل مشخص. 

افزایش ناگهانی تعداد تراکنش‌ها: تعداد بالای تراکنش‌های کوچک یا بزرگ در یک بازه زمانی کوتاه. 

تراکنش‌های بدون دلیل تجاری مشخص: تراکنش‌هایی که هیچ گونه توجیه اقتصادی یا تجاری قابل قبولی ندارند.

عدم تطابق اطلاعات ارائه شده با تراکنش: تراکنش‌‌های بانکی انجام شده با اطلاعات ارائه شده در مورد فعالیت‌های مالی تناقض دارند.

روش‌های پرداخت غیر معمول در تراکنش‌ها: استفاده از ارزهای دیجیتال، حواله‌های نقدی، کارت‌های اعتباری پیش خرید شده برای انجام تراکنش‌ها به دلیل ناشناس بودن می‌تواند مشکوک باشد.

حجم بالای تراکنش توسط حساب‌های راکد: حساب‌هایی که برای مدت طولانی هیچ فعالیتی نداشته‌اند و ناگهان حجم بالایی از تراکنش‌ها را تجربه می‌کنند.

تراکنش‌های بدون مستندات کافی: عدم وجود مدارک لازم برای توجیه منبع درآمد یا هدف تراکنش.

تفاوت تراکنش بانکی مشکوک با تراکنش بالا چیست؟

بالا بودن مبلغ یا تعداد تراکنش‌های بانکی لزوما به معنای مشکوک بودن آنها نیست. بلکه تراکنش مشکوک از طریق عدم وجود مستندات و اطلاعات تراکنش و همچنین نامتناسب بودن تراکنش با فعالیت‌های مالی صاحب حساب مشخص می‌شود. بنابراین اگر تراکنش بانکی شما هم‌راستا با فعالیت اقتصادی‌تان بوده و مدارک معتبری برای اثبات شفافیت آن در دسترس باشد، هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد.

بخشنامه تراکنش های مشکوک

بخشنامه تراکنش ‌های مشکوک، به دستورالعملی گفته می‌شود که به منظور شناسایی و بررسی تراکنش‌های مالی غیرعادی و مشکوک در سیستم بانکی و مالی یک کشور صادر شده است. یکی از ابزارهای مهم برای مبارزه با فرار مالیاتی، بررسی دقیق تراکنش‌های بانکی است. خلاصه بخشنامه تراکنش‌های بانکی مشکوک از این قرار است:

 در راستای شفاف ‌سازی معاملات مالی و جلوگیری از فرار مالیاتی، تمامی حساب‌های بانکی با گردش مالی بالای ۵ میلیارد تومان از سال ۱۳۹۴ تحت بررسی دقیق قرار گرفته‌اند. این بررسی‌ها علاوه بر دارندگان اصلی حساب، شامل نزدیکان آنها نیز می‌شود تا از پرداخت صحیح مالیات بر درآمد اطمینان حاصل شود. هدف از این اقدام، شناسایی و برخورد با افرادی است که ممکن است از طریق تراکنش‌های بانکی درآمدهای خود را پنهان کنند.

روش‌های شناسایی تراکنش های بانکی مشکوک

استفاده از سیستم‌های تحلیل داده

 سیستم‌های تحلیل داده در مبارزه با جرایم مالی نقش مهمی ایفا می‌کنند. این سیستم‌ها می‌توانند حجم عظیمی از داده‌های تراکنش‌های بانکی را پردازش کنند و از این طریق، الگوهای غیرعادی را شناسایی نمایند و تراکنش‌های مشکوک را به سرعت و دقت تشخیص ‌دهند. سیستم‌های تحلیل داده، مزایای مختلفی مانند سرعت و دقت بالا، قابلیت کشف الگوهای پیچیده، کاهش خطای انسانی و به‌روزرسانی مداوم را ارائه می‌دهند. این سیستم‌ها از روش‌های مختلفی برای تشخیص تراکنش‌های مشکوک استفاده می‌کنند؛ از جمله تحلیل آماری، تحلیل خوشه‌بندی، یادگیری ماشین و… 

آموزش کارکنان

 با وجود پیشرفت‌های گسترده در فناوری‌های تشخیص خودکار نمی‌توان اهمیت استفاده از تفکر انسانی در شناسایی تراکنش بانکی مشکوک را نادیده گرفت. آموزش کارکنان بانک‌ها در مورد نشانه‌های ظریف و آشکار تراکنش‌های مشکوک، فرم‌های مختلف تراکنش مشکوک، روش‌های جمع آوری اطلاعات بیشتر درباره تراکنش‌ های بانکی مشکوک و نحوه گفتگو با مشتریان در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است. بدین ترتیب، کارکنان آموزش دیده و باتجربه می‌توانند الگوهای پیچیده و ظریفی که ممکن است از دید سیستم‌های خودکار پنهان بمانند را شناسایی کنند و آنها را به موقع به نهادهای نظارتی گزارش دهند.

نظارت بر فعالیت‌های مالی

مانیتورینگ مداوم فعالیت‌های مالی به شناسایی الگوهای غیرعادی در تراکنش‌ها کمک می‌کند. مقایسه تراکنش‌های یک مشتری با پروفایل مشخص‌شده از او در این زمینه بسیار موثر خواهد بود. به عنوان مثال اگر تراکنش‌های مالی یک مشتری معمولا کوچک است اما ناگهان چندین تراکنش بزرگ انجام داده است، این امر می‌تواند نشانه‌ای از فعالیت مشکوک باشد. همچنین تحلیل ارتباطات بین افراد و شرکت‌ها نیز به شناسایی شبکه‌های مجرمانه کمک می‌کند. به عنوان مثال اگر چندین شرکت یا فرد مرتبط با هم تراکنش‌های مشابهی انجام می‌دهند، این مسئله ممکن است نشان‌دهنده یک فعالیت غیرقانونی باشد.

اِعمال فیلتر و محدودیت‌های مالی

فیلترها و قوانین محدودیت‌های مالی با تعریف مجموعه مشخصی از شرایط و محدودیت‌ها به سیستم اجازه می‌دهند تا تراکنش‌هایی که از این محدوده خارج می‌شوند را به عنوان تراکنش‌ بانکی مشکوک شناسایی کند. پس از تعریف یک پروفایل مشخص برای هر مشتری، محدودیت‌هایی برای تراکنش‌های او تعریف می‌شود. مثلاً مشتری می‌تواند مقدار مشخصی پول را در هر روز برداشت کرده یا به حساب دیگری واریز کند. سپس هر تراکنش انجام‌شده با محدودیت‌های مشخص شده برای آن مشتری مقایسه می‌شود. اگر تراکنشی از محدودیت‌های تعریف شده فراتر رود یا الگوی غیرعادی داشته باشد، به عنوان یک تراکنش مشکوک علامت‌گذاری می‌شود.

کمک گرفتن از سازمان‌های ذیربط

ارتباط مداوم با سازمان‌های امنیتی و نظارتی می‌تواند کمک بزرگی برای تشخیص تراکنش‌های مشکوک باشد. این سازمان‌ها با ابزارها و روش‌های مختلف مانند تعیین استانداردهای دقیق‌تر، بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و تبادل اطلاعات با یکدیگر، نقش بسیار مهمی در شناسایی و مقابله با تراکنش‌های بانکی مشکوک ایفا می‌کنند.

مراحل رسیدگی به تراکنش‌های بانکی مشکوک

سازمان امور مالیاتی کشور در طی یک فرایند چند مرحله‌ای به تراکنش مالی مشکوک رسیدگی می‌کند. مراحل اصلی این فرایند به قرار زیر است.

۱.بررسی اولیه توسط کمیته بازرسی: ابتدا یک گروه بازرسی شامل متخصصان امور مالیاتی تشکیل می‌شود تا به ارزیابی اولیه تراکنش و مقایسه آن با اطلاعات ثبت شده در پرونده مالیاتی مودی بپردازند. در صورت مطابقت اطلاعات با یکدیگر نیازی به حسابرسی مالیاتی نخواهد بود. در صورت عدم مطابقت یا ابهام، پرونده نیاز به بررسی مجدد دارد.

۲. بررسی مجدد: سازمان مبارزه با فرار مالیاتی در این مرحله، تحقیقات بیشتری روی پرونده انجام می‌دهد و اطلاعات تکمیلی را از منابع مختلف جمع آوری می‌کند.

۳. درخواست ارائه توضیحات و مدارک از مودی: از مودی درخواست می‌شود که مدارک مربوط به تراکنش بانکی مشکوک را ارائه دهد.

۴. تحقیق بر روی مدارک ارائه شده توسط مودی: مدارک و توضیحات ارائه شده توسط مودی از طریق مراجع ذی‌صلاح تحت بررسی قرار می‌گیرد تا ماهیت تراکنش مشخص شود.

۵. بررسی نهایی: در مرحله آخر، گروه رسیدگی ویژه بررسی و تصمیم گیری نهایی را انجام می‌دهد. اگر تخلف مودی تأیید شود، پرونده به مراجع قضایی ارسال می‌شود. در غیر اینصورت، پرونده مختومه اعلام خواهد شد.

پیشگیری از تراکنش بانکی مشکوک

برای آنکه تراکنش بانکی شما به عنوان یک تراکنش مشکوک شناسایی نشود، باید مدارک مورد نیاز برای اثبات شفافیت آن را در اختیار داشته باشید تا اثبات شود که پول واریز شده در حساب‌تان از طریق فعالیت‌های مشروع و قانونی بدست آمده است. برای این منظور:

• حساب‌های بانکی غیر فعال را مسدود کنید.
• حساب‌های شخصی و حساب‌های مربوط به کسب و کار را از هم جدا کنید.
• مستندات مربوط به هر تراکنش مانند قرارداد، رسید و فاکتور را در دسترس داشته باشید.
• تا حد امکان از حساب‌های مشترک با شرکا استفاده نکنید و در صورت انجام این کار، تراکنش‌ها را به دقت ثبت کنید.
• تمام تراکنش‌های مالی انجام شده را در دفاتر حسابداری ثبت نمایید.

حرف آخر

با افزایش حجم تراکنش‌های مالی و پیچیدگی روزافزون روش‌های فرار از مالیات، تشخیص تراکنش ‌های بانکی مشکوک به یک چالش بزرگ برای بانک‌ها و همچنین سازمان امور مالیاتی تبدیل شده است. با بهره‌‌گیری از فناوری‌های نوین، قوانین شفاف، آموزش کارکنان بانک‌ها و موسسات مالی و همچنین همکاری نهادهای نظارتی و مالی می‌توان به طور موثر با تراکنش بانکی مشکوک مقابله کرد و از سلامت سیستم مالی محافظت نمود.

سوالات متداول